Willa Schuberta
Willa fabrykanta Hermanna Schuberta to najmłodszy zabytek w mieście. W przeciwieństwie jednak do innych, znacznie starszych chronionych obiektów, zbudowana została dopiero w 1924 roku. Wartość i architektoniczna jakość budynku wykraczają daleko poza granice regionu, dlatego też miasto Hrádek nad Nysą zaproponowało uznanie willi za zabytek dziedzictwa kulturowego. Budynek został wpisany na Listę Zabytków Kultury Republiki Czeskiej dnia 05.05.2016. Willa znajduje się przy ulicy Václavskiej.
Dumna siedziba właściciela fabryki
Powstanie willi jest ściśle związane z rozwojem i sukcesem firmy Hermanna Schuberta. Teren fabryki znajduje się na sąsiadujących se sobą działkach w centrum miasta. W dobrze prosperującym zakładzie były produkowane nici, które eksportowano na cały świat. Nową rodzinną siedzibę dyrektor zakładu Hermann Schubert polecił zbudować w 1924 roku. Projekt budowy powstał w znanej pracowni architektonicznej Lossow & Kühne (która zaprojektowała między innymi monumentalny budynek głównego dworca kolejowego w Lipsku czy też Teatr Dramatyczny w Dreźnie). Widać tu tendencję do barokizacji wnętrz w połączeniu z wówczas popularnym stylem neoklasycystycznym oraz wykorzystanie szeregu elementów, które niebywale zwiększały komfort mieszkania.
Wystawna willa ma kształt litery "L". Jest pokryta masywnym dachem mansardowym. Skośnie ścięta fasada ożywia regularnie rozmieszczone półokrągłe francuskie okna znajdujące się na parterze i prostokątne okna na pierwszym piętrze. Z głównego budynku na wschód wychodzi ogród zimowy, którego płaski dach służy jako taras. Główne wejście do budynku znajduje się na zachodzie i pokrywa je dach wsparty dużymi kolumnami. W chwili zakończenia budowy domu znajdował się w nim ogród z systemem schodów i tarasów, a także odkryty basen.
Na zewnątrz willi możemy do dzisiaj podziwiać bogato zdobione kraty okienne, ogrodzenia, taras, rzygacze czy też pozostałości oryginalnych lamp.
Wnętrze willi
W czasie powstawania willi zwyczajem było konsekwentne oddzielanie części mieszkalnej i części reprezentacyjnych od roboczej części domu. Wewnętrzny układ mieszkalnej części willi jest inspirowany angielskim domem halowym. Z sali z marmurowym kominkiem prowadzą na piętro reprezentacyjne drewniane schody. Wokół sali zostały pogrupowane pomieszczenia takie jak: garderoba, pokój męski, jadalnia, biblioteka i ogród zimowy. Na piętrze mieściły się sypialnia i pokój dziecięcy.
Personel willi wchodził na piętro osobnym wejściem, do pomieszczeń mieszkalnych dla służby prowadziły zwykłe schody.
W suterenie znajdowały się piwnice, kotłownia, a także pomysłowy system odwadniania. Zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz zachowało się wiele elementów: oryginalne wypełnienia okienne i drzwiowe, żaluzje okienne z nadal częściowo sprawnym sterowaniem, kominek, eleganckie schody na piętro, wbudowane szafy, w niektórych miejscach również oryginalne okucia na drzwiach i oknach.
Willa po drugiej wojnie światowej
Wielu mieszkańców Hrádku nad Nysą kojarzy willę Schuberta ze żłobkiem. Taką funkcję pełniła ona przez cztery dekady. Po wojnie przez pewien czas mieściło się tu nawet pierwsze biuro hradeckiej organizacji Czeskiego Czerwonego Krzyża. Od 01.12.1997 mieszkańcy miasta chodzą do willi Schuberta wypożyczyć książki i czasopisma: znajduje się tu bowiem biblioteka miejska. Pomieszczenia na pierwszym piętrze są w użytku różnych organizacji i instytucji (np. Korálek, Člověk v tísni i innych). Tutaj również znajdują się dwa lokale mieszkalne.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej pomieszczenia w willi były wykorzystywane do bardzo różnych celów, dlatego też można uznać za cud, że budynek przetrwał do naszych czasów wraz z wieloma detalami praktycznie w niezmienionej formie.
Historia fabryki
Na miejscu fabryki Hermanna Schuberta, która produkowała nici, stał początkowo tak zwany Stary młyn. Jeśli wierzyć źródłom, ziarno było tutaj mielone już w XIV wieku. Pewne jest, że na pierwszych wojskowych mapach z lat 1764-1768 była już narysowana młynówka, wykorzystywana nie tylko przez młyn, ale później również przez inne firmy w mieście. W 1883 roku właścicielem młyna stał się Ferdinand August Hiebsch, posiadający fabrykę produkującą nici, przędzalnię i zakład farbowania materiałów włókienniczych. Wraz z rozszerzeniem produkcji kompleks kilkukrotnie przebudowywano. W 1905 roku jednak spłonął. Dwa lata później jego pozostałości kupił Joseph Schubert z Zittau.
Filię w Hrádku nad Nysą prowadził Hermann Schubert. Zbudował zupełnie nowy zakład, który następnie stopniowo modernizował. Jest bardzo prawdopodobnie, ale nie wiarygodnie udokumentowane, że główny budynek biurowy, stojący równolegle z ulicą Václavską, został również zaprojektowany przez biuro architektoniczne Lossow & Kühne. Produkty firmy stopniowo osiągały sukces na całym świecie.
W majątku rodziny Schubertów fabryka została aż do 1945 roku. Jeszcze w 1950 roku nosiła imię rodziny, która swego czasu zatrudniała ponad pięć setek pracowników oraz innych urzędników i mechaników. Następnie nazwę firmy zmieniono na Sponit. W latach sześćdziesiątych stała się częścią przedsiębiorstwa Benar. W 1994 roku doszło do zmiany nazwy na Bekon. Już wtedy nastąpił jednak znaczny regres w działaniu fabryki. Produkcja nici została zakończona 01.06.1998. Od tego czasu strefy tej używano tylko częściowo. W 2016 roku miejsce to wykupiło Miasto Hrádek nad Nysą jako strategiczny teren w centrum miasta.
